Wprowadzenie antybiotyków było prawdziwym przełomem w medycynie. Antybiotyki uratowały życie wielu osobom i wciąż odgrywają niebagatelną rolę w zwalczaniu infekcji bakteryjnych. Istnieje jednak obawa, że antybiotyki, szczególnie te o szerokim spektrum działania, stosowane są zbyt często zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Stany i objawy takie jak kaszel, przeziębienie, ból gardła i grypa rzadko wymagają antybiotykoterapii. Antybiotykooporność obserwowana jest wtedy, gdy szczep bakterii nie reaguje już na leczenie jednym lub kilkoma rodzajami antybiotyków. Problem też staje się coraz poważniejszy, zwłaszcza, że obecnie opracowywanych jest niewiele nowych antybiotyków. Coraz bardziej popularną strategią jest promowanie uważniejszego i bardziej odpowiedzialnego przepisywania antybiotyków wśród lekarzy, zalecając je tylko w sytuacjach, gdy są one konieczne.
WPŁYW ANTYBIOTYKÓW NA MIKROBIOTĘ I ODPORNOŚĆ
Pomimo że antybiotyki skutecznie hamują wzrost i rozwój bakterii chorobotwórczych, obecnie wiemy już, że w znaczącym stopniu zaburzają również ochronną i mikrobiotę jelitową i pochwy, znacznie redukując liczbę bakterii mających dobrze poznane właściwości prozdrowotne, takie jak Bifidobacterium spp i Lactobacillus spp. Zróżnicowana i stabilna mikrobiota odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu silnego układu odpornościowego i pokarmowego. W prawidłowo funkcjonującym środowisku pochwy przewagę stanowią drobnoustroje z rodzaju Lactobacillus, które zapewniają jej kwaśne środowisko pełniące funkcję ochronną przed infekcjami. Po przebytej antybiotykoterapii, gdy warstwa ochronna pożytecznych bakterii zostanie naruszona, często obserwuje się przerost Candida spp.
Wykazano, że antybiotyki upośledzają funkcjonowanie białych krwinek, stanowiących kluczową linię obrony ¹, a spowolnienie ich przemieszczania się do miejsca zakażenia może opóźnić proces gojenia i zdrowienia ². Wykazano, że niektóre antybiotyki zaburzają produkcję dojrzałych limfocytów T przez grasicę ³ oraz produkcję przeciwciał przez limfocyty B ¹. Jednakże, te hamujące właściwości mogą być korzystne w leczeniu niektórych stanów zapalnych, czy w zapobieganiu odrzucenia przeszczepów ³.
BIEGUNKA ZWIĄZANA Z ANTYBIOTYKAMI (AAD)
Antybiotyki, podobnie jak inne leki, mogą powodować skutki niepożądane, takie jak nudności, wymioty, czy biegunka. Antybiotyki, zaburzając równowagę drobnoustrojów w przewodzie pokarmowym, przyczyniają się do dalszego rozrostu bakterii chorobotwórczych, zwiększając ryzyko rozwoju infekcji jelitowej; najczęstszą z nich może być biegunka związana z antybiotykoterapią ⁴. Częstość występowania AAD waha się od 5 do 39% ⁵, przy czym populacją najbardziej zagrożoną są osoby starsze, młode oraz te z poważniejszymi chorobami wymagającymi hospitalizacji.
STOSOWANIE ANTYBIOTYKÓW W CIĄŻY I U NIEMOWLĄT
W pierwszych latach po urodzeniu, mikrobiota jelitowa rozwija się szybko, zarówno pod względem różnorodności, jak i złożoności. Na tę ważną kolonizację jelit we wczesnym okresie życia może mieć wpływ wiele czynników. Co ciekawe, antybiotyki stosowane na wczesnym etapie życia związane są z rozwojem schorzeń, takich jak celiakia, alergie, otyłość, autyzm, których podłoże związane jest z nieprawidłowym funkcjonowaniem jelit ⁶. Ponadto, stosowanie antybiotyków przez matkę w okresie ciąży związane jest ze zwiększonym ryzykiem alergii na mleko krowie, astmy, egzemy i kataru siennego u niemowląt ⁶
PROBIOTYKI PODCZAS ANTYBIOTYKOTERAPII
Przegląd systematyczny literatury i metaanaliza przeprowadzona przez Hempel ⁷ w 2012 r, w której przeanalizowano 63 badania z randomizacją i grupą kontrolną (RCT) z udziałem 11 811 uczestników wykazała statystycznie istotny związek podawania probiotyków i zmniejszenia AAD. Badania wykazały, że probiotyki mogą zapobiegać AAD poprzez wsparcie mikrobioty jelitowej ⁴. Engelbrekston i wsp. ⁸ wykazali, że wieloszczepowy probiotyk zawierający szczepy Bifidobacterii i Lactobacillus przyjmowany w trakcie i po antybiotykoterapii, sprzyja szybszemu powrotowi bakterii kałowych sprzed antybiotykoterapii. Probiotyki mogą również oferować inne korzyści, takie jak produkowanie substancji przeciwbakteryjnych przeciw patogenom i zakłócanie tworzenia się biofilmu, ułatwiając działanie antybiotykom, a także, poprzez wzmocnienie odporności śluzówkowej ⁹.
W przeglądzie Cochrane z 2011 roku ⁴ zauważono, że najskuteczniejsza dawka w badaniach wynosiła ≥ 5 miliardów CFU dziennie. Ten efekt ochronny może być widoczny w trakcie i po kuracji antybiotykowej, jednak przywrócenie równowagi mikrobioty jelitowej i prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego może potrwać dłużej. W przeglądzie z 2009 roku McFarland i wsp. ⁵ zauważyli, że w większości badań probiotyki stosowane są jedynie na czas trwania antybiotykoterapii, podczas gdy AAD może wystąpić nawet dwa miesiące (u nawet 38% pacjentów) po zakończeniu antybiotykoterapii. W randomizowanym, kontrolowanym badaniu z zastosowaną kompozycją probiotyczną w celu zapobiegania wystąpienia AAD, wskaźnik AAD był podobny podczas kuracji antybiotykowej (6.2% w grupie probiotycznej vs 8.1% w grupie kontrolnej), jednak przypadków opóźnionego wystąpienia AAD po kuracji antybiotykowej było zdecydowanie mniej w grupie suplementującej probiotyk (5,7%) w porównaniu z grupą kontrolną (27,5%) ¹⁰.
Stosowany podczas standardowej, potrójnej terapii lekowej przeciw Helicobacter pylori, probiotyk wieloszczepowy (zawierający szczepy Protexin) w dawce 1 miliarda CFU znacząco poprawił szybkość eradykacji, przy jednoczesnym zmniejszeniu skutków ubocznych nudności, wymiotów i biegunki ¹¹. Inny probiotyk wieloszczepowy (zawierający szczepy Protexin) w dawce 100 milionów CFU przyjmowany podczas antybiotykoterapii w znacznym stopniu poprawił objawy bakteryjnego zapalenia pochwy (87,5%) w porównaniu z placebo (67,5%) ¹². Co ciekawe, w 2005 Plummer i wsp. ¹³ dowiedli, że po antybiotykoterapii, liczba szczepów opornych na antybiotyki wzrosła w grupie placebo, ale nie w grupie codziennie przyjmującej probiotyk. Może to wynikać ze zdolności probiotyków do usuwania szczepów antybiotykoopornych, a tym samym zapobiegania dalszemu rozprzestrzenianiu się infekcji. Taki efekt został zademonstrowany w badaniu na gryzoniach przeprowadzonym przez Ubeda i wsp. w 2013.
PROBIOTYKI DLA ODPORNOŚCI
Prawidłowo funkcjonujący, zdrowy układ odpornościowy jest przygotowany do zapewnienia mechanizmu obronnego przed atakującymi organizm patogenami i toksycznymi metabolitami, które mogłyby spowodować infekcję. Nawet 70% naszych komórek odpornościowych zlokalizowanych jest w jelitach ¹⁵ i wspieranych przez stabilny i zróżnicowany mikrobiom ¹⁶. Jedną ze strategii wspierania naturalnej odporności organizmu mającej na celu zapobieganie wystąpienia infekcji i zmniejszenie potrzeby zastosowania antybiotykoterapii, jest rozważenie zastosowania suplementacji probiotycznej oraz regularnego spożywania żywności fermentowanej.
WNIOSEK
Podczas antybiotykoterapii dodatkową ochronę można zapewnić przyjmując suplement probiotyczny. Należy jednak pamiętać, o zachowaniu przynajmniej 2 godzinnego odstępu pomiędzy ich użyciem i kontynuowaniu probiotykoterapii przez co najmniej 2-4 tygodnie po zakończeniu kuracji antybiotykowej w dawce ≥5 miliardów CFU/dobę. Dodatkową strategią wsparcia naturalnej odporności organizmu może być rozważenie profilaktycznego, regularnego stosowania probiotyków w celu początkowego zapobiegania wystąpienia infekcji.