Autoimmunizacja występuje wtedy, gdy układ odpornościowy organizmu błędnie atakuje i niszczy zdrowe komórki i tkanki własnego organizmu. Choroba autoimmunologiczna to zaburzenie, u podłoża którego leży proces nazywany autoimmunizacją. Sklasyfikowanych zostało ponad 70 możliwych do zdiagnozowania chorób autoimmunologicznych, a obecnie podejrzewa się, że może ich być ponad 200. Każda jednostka chorobowa dotyczy określonego obszaru organizmu, który jest atakowany, na przykład trzustka w cukrzycy typu 1, stawy w reumatoidalnym zapaleniu stawów, układ nerwowy w stwardnieniu rozsianym i nabłonek jelit w chorobie Leśniowskiego-Crohna .Wraz z upływem czasu układ odpornościowy trwale uszkadza i upośledza atakowaną strukturę, prowadząc do choroby przewlekłej. Dowiedziono, że choroby autoimmunologiczne stanowią trzecią najczęstszą przyczynę zachorowalności i śmiertelności w uprzemysłowionym świecie, ustępując miejsca jedynie nowotworom oraz chorobom serca ¹. W leczeniu chorób autoimmunologicznych zwykle wykorzystuje się leki immunosupresyjne mające na celu zahamowanie odpowiedzi immunologicznej organizmu.
MOŻLIWE PRZYCZYNY AUTOIMMUNIZACJI
Etiologia większości chorób autoimmunologicznych pozostaje jednak nieznana. Pomimo iż istnieją pewne powiązania genetyczne, badania naukowe sugerują również inne przyczyny, takie jak czynniki środowiskowe, leżące u podłoża chorób autoimmunologicznych ². Jedna z teorii głosi, że niektóre mikroorganizmy (takie jak bakterie, czy wirusy) lub przyjmowane leki mogą przyczyniać się do niektórych niekorzystnych zmian zachodzących w organizmie, będąc szczególnie niebezpiecznymi u osób posiadających geny predysponujące do wystąpienia zaburzeń autoimmunologicznych.
AUTOIMMUNIZACJA, A MIKROBIOTA JELITOWA
Jako, że ponad 70% naszego układu odpornościowego znajduje się w jelicie³, wielu ekspertów uważa obecnie, że rozwój zaburzeń autoimmunologicznych rozpoczyna się właśnie w tym miejscu. Prawidłowo funkcjonujący układ odpornościowy jest w stanie zapewnić ochronę przed obcymi dla naszego organizmu substancjami, takimi jak toksyny, czy szkodliwe drobnoustroje. W naszym przewodzie pokarmowym żyją biliony mikroorganizmów, głównie bakterii, które tworzą tak zwaną mikrobiotę jelitową. Obecnie wiemy już, że jej stan ma znaczący wpływ na zdrowie i rozwój błony śluzowej jelita ⁴ oraz układu odpornościowego ⁵ ⁶. Wydaje się, że układ odpornościowy niemowlęcia jest pierwotnie aktywowany przez mikrobiotę jelitową otrzymaną od matki podczas porodu i karmienia piersią oraz otaczające środowisko ⁷. Każde zaburzenie tej ochronnej bariery może mieć poważny, negatywny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego dziecka na każdym etapie jego życia. Rozpoznanych jest szereg czynników i mechanizmów mogących uszkadzać mikrobiotę jelit , takich jak przyjmowane antybiotyki, przebyte infekcje, stres, dieta i styl życia. Najnowsze dane epidemiologiczne wykazały, że dzieci z chorobami autoimmunologicznymi mają inną, pod względem składu ilościowego i jakościowego, mikrobiotę jelitową niż dzieci zdrowe ⁸. Podobne zmiany zaobserwowano również u osób dorosłych z chorobami autoimmunologicznymi ⁹ ¹⁰.
ROLA BARIERY JELITOWEJ
Zdrowa błona śluzowa jelit z międzykomórkowymi połączeniami ścisłymi stanowi naszą największą powierzchnię łączącą organizm z otaczającym środowiskiem zewnętrznym, pełniącą funkcje ochronne organizmu przed obcymi substancjami takimi jak toksyny i patogeny. Po właściwym strawieniu pokarmu na różnych odcinkach przewodu pokarmowego, ostatni etap tego procesu zostaje zakończony przez enzymy trawienne wytwarzane przez gruczoły nabłonka jelitowego oraz współtowarzyszącą temu procesowi mikroflorę jelitową. Te drobne cząsteczki pokarmu są następnie wchłaniane przez jelita do krwioobiegu, umożliwiając nam pozyskanie z pożywienia niezbędnych składników odżywczych. Uważa się, że nabłonek jelitowy może zostać uszkodzony przez wiele czynników i mechanizmów, takich jak stany zapalne, toksyny, patogeny, nadwrażliwość pokarmowa, spożywany alkohol, przyjmowane leki, stres itp. Wydolna, różnorodna mikrobiota jelitowa jest jednym z czynników zapewniających ochronę przed uszkodzeniem zdrowia i integralności tej bariery śluzowej jelita ¹¹. Jednakże, w sytuacji, gdy mikroflora jelitowa jest zaburzona, a końcowe etapy trawienia pokarmu nie mogą zostać odpowiednio dokończone, niezupełnie strawione białka pokarmowe mogą przekroczyć uszkodzony nabłonek jelitowy szczególnie u genetycznie predysponowanych osób ¹¹. Gdy składniki odżywcze nie zostają rozpoznane jako korzystne, układ odpornościowy może aktywować odpowiedź immunologiczną w celu zniszczenia nieznanych mu substancji, tworząc następnie przeciwciała, w celu zapamiętania „wroga” w przyszłości, tak, jak w przypadku alergii pokarmowej. Wiele niestrawionych białek pokarmowych wygląda bardzo podobnie do własnych białek organizmu, będących budulcem każdej komórki. Są one następnie atakowane przez przeciwciała wszędzie tam, gdzie zostaną zlokalizowane w organizmie, powodując tym samym długotrwałe uszkodzenia obserwowane w chorobach autoimmunologicznych. Teoria ta sugeruje, że proces autoimmunologiczny u osób podatnych genetycznie może zostać wstrzymany, jeśli zapobiegnie się wzajemnemu oddziaływaniu między genami, a niekorzystnymi czynnikami środowiskowymi. W 2005 roku Fasano i wsp. ¹¹ postawili tezę, że można to osiągnąć poprzez wsparcie i przywrócenie prawidłowego funkcjonowania bariery jelitowej, uwzględniające przywrócenie równowagi mikrobioty jelitowej, ostatecznie doprowadzając do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego.
PROBIOTYKI, A AUTOIMMUNIZACJA
Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które podawane w odpowiednich ilościach przynoszą korzyści zdrowotne gospodarzowi ¹². Wykazano, że probiotyki pozytywnie wpływają na równowagę mikrobioty jelitowej, układ odpornościowy ¹³ i funkcjonowanie bariery jelitowej ¹⁴. Istnieje zatem teoretyczne uzasadnienie ich zastosowania w chorobach autoimmunologicznych. Istnieje jednak wiele sprzecznych danych dotyczących profilaktycznego i terapeutycznego wpływu probiotyków w chorobach autoimmunologicznych. Z drugiej strony, istnieją również obiecujące dane dowodzące zasadności ich zastosowania ⁸.
Poniższa tabela podsumowuje niektóre z nich:
WNIOSEK
Chociaż istnieją silne dowody na to, iż probiotyki odgrywają ważną rolę w chorobach autoimmunologicznych, wyniki tych badań różnią się w zależności od zastosowanego szczepu, podanej dawki i ograniczonego czasu interwencji. Mieszanina kilku probiotyków lub produkt wieloszczepowy wydają się korzystniejsze pod względem wyników klinicznych niż produkt monoszczepowy. Może to wynikać z synergii działania bakterii probiotycznych lub ze zwiększonego prawdopodobieństwa, że mieszanina zawiera odpowiedni dla osób z zaburzoną mikroflorą jelitową szczep probiotyczny. Z tego względu preparat wieloszczepowy przyjmowany na co dzień można rozpatrywać jako element wspomagający terapię chorób autoimmunologicznych.