Pierwsze 1000 dni życia
“Krytyczne okno” wzrostu i rozwoju we wczesnym dzieciństwie, często przypisywane jest okresowi „pierwszych 1000 dni życia”. Czas ten rozpoczyna moment poczęcia, obejmuje okres ciąży oraz pierwsze dwa lata życia maluszka. ¹ Kolonizacja drobnoustrojów w organizmie niemowlęcia w tym wczesnym okresie jego życia odgrywa kluczową rolę w powstawaniu i dojrzewaniu układu odpornościowego ² i mózgu ¹. W czasie ciąży mikrobiota matki jest niezwykle istotna dla środowiska płodu, a tym samym, może wpływać na jego zdrowie.¹ Korzystne modyfikacje składu mikrobioty jelitowej matki przed poczęciem oraz podczas ciąży mogą być nie tylko korzystne dla jej zdrowia, ale również potencjalnie pozytywnie wpływać na rozwój mikrobiomu noworodka w perspektywie długoterminowej. ³ 
Zmiany mikrobioty jelitowej matki
Poziom odporności matki zmienia się w każdym trymestrze. Pierwszy trymestr ciąży wiąże się ze stanem prozapalnym (wymaganym dla implantacji zarodka), drugi trymestr charakteryzuje się natomiast stanem przeciwzapalnym (niezbędnym dla prawidłowego wzrostu i rozwoju płodu) i wreszcie, w trzecim trymestrze obserwuje się powrót stanu prozapalnego (niezbędny dla przebiegu porodu) ⁴. Badania sugerują, że pomyślna ciąża w dużej mierze zależy od od zdolności matczynego układu odpornościowego do adaptacji do następujących w jej organizmie zmian uwarunkowanych konkretnymi etapami rozwoju dziecka. ⁵ W okresie ciąży, oprócz zmian stanu odporności, zmianom ulega również mikrobiota jelitowa matki. ⁶ ⁷ Dowody naukowe wskazują, że wśród wielu kobiet w ciąży obserwuje się ogólny wzrost Proteobacteria i Actinobacteria, a także zmniejszenie bogactwa różnorodności drobnoustrojów. ⁶ Ponadto, w trzecim trymestrze ciąży obserwuje się również zmniejszoną liczebność bakterii z rodzaju Faecalibacterium, wytwarzających przeciwzapalny maślan.
Około 70% naszych aktywnych komórek odpornościowych zlokalizowanych jest w jelitach. ⁸ Dzięki temu, możliwa jest skuteczna komunikacja naszej mikrobioty jelitowej z komórkami odpornościowymi tkanki limfoidalnej jelit (GALT), regulującej układ odpornościowy nie tylko lokalnie, ale także ogólnoustrojowe reakcje odpornościowe organizmu.⁹
Matczyna mikrobiota jelit, a zdrowie niemowlęcia
Pomimo coraz większej liczby dowodów naukowych na temat wpływu matczynej mikrobioty jelitowej na mikrobiotę potomstwa, kwestia translokacji bakterii jelitowych do płodu w macicy pozostaje kontrowersyjna. ¹¹ Powszechnie wiadomo, że poród przez kanał rodny matki, umożliwia bakteriom go zasiedlającym posłużyć jako „kultury startowe” dla rozwijającego się mikrobiomu jelitowego niemowlęcia ¹². Istnieje jednak możliwość, że również metabolity pochodzące z mikrobioty jelitowej matki mogą wpływać na rozwój płodu. ¹⁰,¹³
Mikrobiota jelitowa pełni wiele funkcji, takich jak regulacja funkcjonowania układu odpornościowego, zapewnienie dodatkowego odżywienia (witaminy, składniki mineralne, krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe), detoksykacja, utrzymanie integralności i prawidłowych funkcji nabłonka jelitowego. ¹⁴ Zwiększona przepuszczalność jelit umożliwia przedostanie się między innymi endotoksyn, takich jak lipopolisacharydy (LPS), przez ścianę jelita do krwiobiegu. ¹⁴ Podczas, gdy poziomy stanu zapalnego naturalnie fluktuują w czasie ciąży, stany takie jak otyłość matki, cukrzyca ciążowa, czy przepuszczalność jelit mogą nasilać stan zapalny w organizmie matki i potencjalnie prowadzić do dysfunkcji naczyniowej tkanki łożyska, co może skutkować zahamowaniem wzrostu płodu i stanem przedrzucawkowym. ¹⁴Na podstawie mikrobów jelitowych znajdujących się w płynie owodniowym kobiet, które doświadczyły przedwczesnego pęknięcia błon, badania sugerują, że mikrobiom jelitowy może odgrywać istotną rolę w infekcjach wewnątrzmacicznych. ¹⁵
Preparaty probiotyczne w ciąży
Spekuluje się, że podawanie preparatów probiotycznych w okresie ciąży i noworodkowym mogą skutecznie zmniejszać niektóre z niekorzystnych schorzeń i stanów u matek i noworodków. ¹³ W 2020 roku Kuang i wsp. przeprowadzili metaanalizę opracowaną na podstawie osiemnastu randomizowanych badań kontrolowanych, w których w sumie wzięło udział 4356 kobiet w ciąży, dowodząc korzyści płynących z suplementacji probiotycznej u kobiet w ciąży między innymi w częstości występowania atopowego zapalenia skóry (AZS) u niemowląt, zapobieganiu martwiczemu zapaleniu jelit, a nawet ogólnych wskaźników śmiertelności. ¹⁶ Wyniki analizy wrażliwości wykazały również, że suplementacja probiotyczna może wpływać na częstość występowania alergii IgE-zależnych oraz częstości wykonywanych cesarskich cięć. ¹⁶
W poniższej tabeli podsumowano wyniki badań, w których wykazano korzystny wpływ suplementacji bakteriami probiotycznymi w niektórych schorzeniach związanych z ciążą.
Suplementy probiotyczne podczas karmienia piersią
Badania wykazały, że w ludzkim mleku znajduje się ponad 200 gatunków bakterii, z przewagą Lactobacillus i Bifidobactria. ²⁴ Bakterie zawarte w mleku matki wpływają na skład mikrobioty jelitowej niemowląt i sprzyjają dojrzewaniu układu odpornościowego, potencjalnie zmniejszając także liczbę przypadków zaburzeń żołądkowo-jelitowych. ¹³
Badania analizujące wpływ podawania matkom suplementów probiotycznych podczas karmienia piersią wykazały pozytywny wpływ na skład mikrobiologiczny mleka matki, co również pozytywnie moduluje układ odpornościowy noworodka, głównie poprzez regulację odpowiedzi typu Th1 i Th2 ¹³.
Ponadto, suplementacja probiotyczna w okresie laktacji pozytywnie wpływa na zawartość składników mineralnych w mleku matki. RCT z podwójnie ślepą próbą z użyciem wieloszczepowego suplementu probiotycznego (Lactobacillus acidophilus PXN-35, Lactobacillus bulgaricus PXN-39, Lactobacillus rhamnosus PXN-54, Lactobacillus casei PXN-37, Bifidobacterium longum PXN-30, Bifidobacterium breve PXN-25 i Streptococcus thermophilus PXN-66) u kobiet karmiących wyłącznie piersią przez 30 dni wykazało istotnie wyższy poziom cynku, miedzi, żelaza, magnezu i wapnia w mleku w porównaniu z grupą placebo. ²⁵
Wniosek
Chociaż dowody wobec tego, czy niemowlęta pozostają sterylne w środowisku macicy, wciąż pozostają niejasne, obecne badania sugerują, że wspieranie zróżnicowanego, stabilnego mikrobiomu jelitowego matki w okresie okołoporodowym może pomóc w utrzymaniu zdrowej ciąży oraz wzrostu i rozwoju niemowlęcia. Biorąc pod uwagę rosnącą liczbę dowodów naukowych wskazujących na skuteczność interwencji korzystnie modulujących matczyny mikrobiom, wieloszczepowe suplementy zawierające żywe kultury bakterii zarówno z rodzaju Lactobacillus, jak i Bifidobacterium okazują się być szczególnie korzystne podczas ciąży i karmienia piersią.